Άγιοι Απόστολοι Μετοχίου, Νάξου/The Holy Apostles in Metochi, Naxos

 Από την περίοδο που περιλαµβάνει το δεύτερο µισό του 11ου και το 12ο αιώνα, διατηρούνται περισσότερα από είκοσι µνηµεία, χρονολογούµενα άλλα µε αρκετή και άλλα µε λιγότερη ασφάλεια. Έξι ναοί ανήκουν στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραµµένου.

Οι Άγιοι Απόστολοι στο Μετόχι έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον τόσο για την κάτοψη όσο και για την διάπλαση των όψεών τους. Το µνηµείο έχει υποστεί σηµαντική µετασκευή ήδη στους βυζαντινούς χρόνους, κατά την οποία ανακατασκευάστηκε η θολοδοµία, συµπεριλαµβανοµένου του τρούλου µε τα στηρίγµατά του.

Στην αρχική του µορφή ανήκε στον τύπο του τετράστυλου σταυροειδούς εγγεγραµµένου, µε τρεις αψίδες στο ιερό και παραστάδες στο βόρειο, το νότιο και τον ανατολικό τοίχο.

Σήµερα, ο τρούλος, η κάτοψη του οποίου εγγράφεται σε επίµηκες ορθογώνιο, στηρίζεται σε τέσσερις ογκώδεις πεσσούς. Η σύγκριση του πλάτους των πεσσών µε αυτό των αντιστοίχων σε αυτούς παραστάδων και η απουσία τόξων σύνδεσής του µε τις παραστάδες των πλάγιων τοίχων, δεν αφήνουν καµµία αµφιβολία για την µεταγενέστερη κατασκευή των πεσσών.

Ο νάρθηκας ανήκει στην αρχική οικοδοµική φάση και περιλαµβάνει έναν καµαροσκεπή χώρο µε δύο εκατέρωθεν παρεκκλήσια. ∆υτικότερα έχει προστεθεί εξωνάρθηκας µε µονόχωρο τρουλλαίο παρεκκλήσιο σε δεύτερο όροφο. Η διαµόρφωση των όψεων είναι η πλουσιότερη στο νησί και συγκεκριµένα η µοναδική µε πλαστική διάρθρωση και κεραµοπλαστικό διάκοσµο.

 Η βόρεια και η νότια όψη διαρθρώνονται µε τυφλά αψιδώµατα σε δύο ζώνες. Στην κατώτερη ζώνη διαµορφώνονται στη βόρεια όψη τέσσερα και στη νότια πέντε διπλά αψιδώµατα, τα οποία δεν αντιστοιχούν στην εσωτερική διάπλαση του χώρου. Ο κεραµεικός διάκοσµος περιλαµβάνει ζώνες σταυροφιαλοστοµίων, σταυρούς από διπλή σειρά πλίνθων, ζώνες εναλλάξ κατακόρυφων και οριζόντιων πλίνθων, πλίνθινες ταινίες, οι οποίες περιβάλλουν τα µονόλοβα παράθυρα των παραβηµάτων, και οδοντωτή ταινία, η οποία περιβάλλει τα τόξα του τριλόβου παραθύρου της κόγχης του ιερού. Η τοιχογραφία στο νοτιοανατολικό πεσσό, που ανήκει στη δεύτερη οικοδοµική φάση, έχει χρονολογηθεί στον όψιµο 12ο ή το 13ο αιώνα.                                                                                 

Ο κεραµεικός διάκοσµος των Αγίων Αποστόλων στο Μετόχι είναι µοναδικός στη Νάξο και σχετίζεται µε την αρχιτεκτονική της Κωνσταντινούπολης . Η χρήση φιαλοστοµίων στο διάκοσµο των βυζαντινών ναών φαίνεται πως απαντάται για πρώτη φορά κατά τον 11ο αιώνα και συνεχίζεται κατά το 12^ο .

Οι κεραµεικοί σταυροί της νότιας όψης επίσης αποτελούν ξένο στοιχείο για την αρχιτεκτονική της Νάξου. Μεγάλη οµοιότητα παρουσιάζουν µε σταυρούς από την κινστέρνα της Νέα Μονής στη Χίο. Μοναδική στους Αγίους Αποστόλους είναι και η πλαστική διάρθρωση των όψεων, που, αν και εµφανίζεται στα νησιά του Αιγαίου την Κρήτη και την Κύπρο από τον 11ο αιώνα, ως αποτέλεσµα επίδρασης του αρχιτεκτονικού ρεύµατος της Κωνσταντινούπολης, δεν συναντάται σε άλλο παράδειγµα στη Νάξο. Οι Άγιοι Απόστολοι δεν ακολουθούν τη συνήθη διάταξη «θριαµβικού τόξου», αλλά µία σπανιότερη διάταξη, σε δύο καθ’ ύψος ζώνες, που φανερώνει την πρωτοτυπία του έργου.

Πηγές:Μαστορόπουλος, 2006, Μπιλής, 2013, Αslanidis, 2010, ∆ηµητροκάλλης, 2000, — Κάππας, 2009α, Σχέδια κάτοψης: Ohnesorg, 1996, Α. Ορλάνδος 1939

From the period that includes the second half of the 11th and 12th century more than twenty monuments are observed, some of them dated with adequate certainty and others with less certainty. Six temples belong to the type of cross inscribed. The Saints Apostles in Metochi are of special interest both for their structure and for the decoration of their facades. The monument has undergone a major reconstruction already in byzantine times, during which the structure of the dome including its supports, was reconstructed.

In the original form it belonged to the type of the four-column cruciform inscribed, with three arches in the sanctuary and columns on the north, south and east wall.

Today the dome, the face of which is inscribed in an elongated rectangle, rests on four massive columns. The comparison of the width of the columns with that of the corresponding columns and the absence of arches connecting them to the columns of the side walls, leave no doubt as to the post-war construction of the columns. 

The Narthex belongs to the building phase and includes a vaulted space with two chapels. Westward has been added an external narthex with a one-room dome chapel on the second floor. The configuration of the facades is the richest on the island and specifically the only one with plastic structure and ceramoplastic decoration.

The north and south façades are structured with blind arches in two zones. In the lower zone four double arches are formed on the face and in the south five double arches which do not correspond to the interior design of the space. The ceramic decoration includes bands of crosses, crosses of double row of bricks, bands of alternating vertical and horizontal bricks, brick bands which surround the monoblock windows of the parapets, and a toothed band which surrounds the arches of the trilobular window of the niche of the sanctuary. The fresco on the south-eastern wall belonging to the second building phase has been dated to the late 12th and 13th centuries.

The ceramic decoration of the Holy Apostles in the Metochi is unique in Naxos and it is related to the vocabulary of architecture in Constantinople. The use of flask mouths in the decoration of Byzantine temples seems to have been answered for the first time in the 11th century and continues to be constructed in the 12th century.

The ceramic crosses on the south face are also a foreign symbol for the architecture of Naxos. They have a great similarity with crosses from the nave of the New Monastery in Chios. Unique among the churches of Holy Apostles is the plastic structure of the facades, which although  they appear in the Aegean islands, Crete and Cyprus since 11^th century, as a result of the influence of the architectural current in Constantinople, do not correspond to another example in  Naxos;  Holy Apostles do not follow the usual arrangement of a triumphal arch, on the contrary a rarer arrangement in two elevated zones that conveys the originality of the work is its main architectural characteristic.

 

Sources:Mastoropoulos 2006, Bilis 2013, Aslanidis 2010, Dimitrokallis 2000, Kappas 2009

Patterns of the floor plans :Ohnesorg, A.Orlandos 1939